PANGALAN AT PANGHALIP (filipino 1)

PANGALAN

Ang PANGALAN ay bahagi ng panalitang tumutukoy sa ngalan ng tao, bagay, gawa, hayop, lugar, pangyayari o kaisipan.

URI NG PANGNGALAN

1. PANTANGI- Tiyak itng ngalan ng tao, bagay, gawa, hayop, lugar, pangyayari o kaisipan.

                                 Nagsisimula ito sa malaking titik.
                                 halimbawa: Jollibee      Maria     Manila    Sanyo

     2. PAMBALANA- Karaniwan o pangkalahatan itong ngalan ng tao, bagay, gawa, hayop, lugar,
                                     pangyayari o kaisipan. Nagsisimula ito sa maliit na titik.
                                     halimbawa: barko damit guro manggagamot

ANYO NG PANGNGALAN


   1.  PAYAK- Binibuo ito ng salitang-ugat lamang.
                          Hal. araro  araw  bato  buwan

     2.  MAYLAPI- Binubuo ito ng salitang-ugat at panlapi.
                              hal. binata (bata)  mag-aaral (aral)  panggatong (gatong)  tindahan (tinda)

     3.  INUULIT-  Binubuo ito ng salitang inuulit ang pantig o ang salitang-ugat.
                             Bayan-bayan   buhay-buhay  biru-biruan  kuro-kuro

     4.  TAMBALAN-  Binubuo ito ng dalawang magkaibang salitang pinagsama upang makabuo ng
                                    isang bagong salita.
                                    Halimbawa. anak-pawis  bahag-hari  kapitbahay takipsilim

KASIRIAN NG PANGNGALAN

     1.PANLALAKI- Maari lamang gamitin ang pangngalan para sa mga lalaki.
                                 Hal.  lolo   mario   ninong  tandang

     2.PAMBABAE- Maari lamang gamitin ang pangngalan pa sa mga babae.
                                 Hal.  ate   dalaga  Gng. Ramos  madre  binibini

     3.PAMBALAKI o DI-TIYAK- Maaring gamitin ang pangngalan para sa babae man o lalaki
                                                        Hal.  kapatid  guro  manok  manggawa

     4. WALANG KASARIAN- Hindi nauugnay sa babae man o lalaki.  Nabibilang dito ang mga
                                                   bagay na hindi buhay
                                                   Hal.  aklat  dagat  gusali  Pampanga

 KAUKULAN NG PANGNGALAN

   1.  PALAGYO - Ginagamit ang pangngalan bilang simuno, pamuno sa simuno, pangngalan
                                patawag, kaganapang pansimuno o pamuno sa kaganapang pansimuno.

• Gamit bilang simuno

                    Hal. Nag-aaral si Maria ng pagluluto bago siya mag-asawa.

• Gamit bilang pamuno sa simuno

                    Hal. Si Jose, ang ating pangulo, ay marunong umunawa sa mga api.

• Gamit bilang pangngalang patawag

                    Hal. Pedro, buahtin mo ang sako ng bigas.

• Gamit bilang kaganapang pansimuno

                    Hal. Si Bill Clinton ay pangulo ng Estado Unidos

• Gamit bilang pamuno sa kaganapang pansimuno

                    Hal. Ang sundalong iyon ay si Col. Santos, ang pamangkin ni Tiya Maria.

    2. PALAGYON - Ginagamit ang pangngalan bilang layon ng pang-ukol, layon ng pandiwa o
                                  tagaganap ng pandiwang balintiyak.
                   Hal. Sa kanto pupunta si Jose. (layon ng pangukol)
                           Bumili ng bahay ang mag-asawa. (layon ng pandiwa)
                           Kinuha ni Butch ang mga papel sa mesa. (taganap ng pandiwang balintiyak)

    3. PAARI - Nagsasaad ang pangngalan ng pag-aari at karaniwan itong ipinakikilala ng ni, nina, ng
                       at ng mga.
                   Hal.  Binili ni Pedro ang bahay nina Samuel.
                            Panay hirama ang mga aklat ng bata.

PANGHALIP

Ang panghalip ay bahagi ng panalitang ginagamit bilang pamalit o panghalili sa pangngalan.

MGA URI NG PANGHALIP

1. PANAO - humahalili sa pangngalan ng tao.

                           Hal. Sa pangungusap na "Mabuti si Alice", ang Alice ay maaring palitan ng siya.
                                   Kaya't ang pangungusap ay magiging "Mabuti siya."

MGA PANGHALIP NA PANAO

PANAUHAN/KAILANAN    PALAGYO              PAUKOL               PAARI

ISAHAN

        Una                                  ako                           ko                            akin

        Ikalawa                            ikaw, ka                   mo                           iyo

        Ikatlo                               siya                          niya                         kanya

DALAWAHAN

        Una                                  kata                          nita                          kanita

                                                 kita, tayo                 natin                        atin

        Ikalawa                            kayo                        ninyo                        inyo

        Ikatlo                               sila                           nila                           kanila

MARAMIHAN

        Una                                  kami                        namin                       amin

        Ikalawa                            kayo                        ninyo                        inyo

        Ikatlo                                sila                          nila                           kanila

       hal. Ako ang masusunod.

              Hindi ko ninakaw ang pitaka.

              Akin ang pinakamagandang kuwento.

2.  PAMATLIG - Tagapagturo ito sa mga pangngalan.

                        Hal. Ito ang ebidensya laban sa kanila.

                                Iyan ay panis na.

                                Iyon ang ating pupuntuhan.